صنعت برق روسیه از زمان ایجاد اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۱۷ تاکنون تغییرات زیادی به ویژه در حوزه ساختار حکمرانی داشته است. این صنعت از اواسط قرن بیستم تا پایان اتحاد جماهیر شوروی به صورت یکپارچه عمودی و متمرکز، بوده است. بعد از فروپاشی شوروی، روسیه به منظور افزایش رقابت و کاهش تمرکز، گام‌هایی را به تدریج در مسیر تجدیدساختار طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸ برداشت.

اولین اقدام برای تجدید ساختار صنعت برق در سال ۲۰۰۱ شروع شد و دولت قوانینی را به‌منظور ایجاد مالکیت غیرمتمرکز در این صنعت تصویب کرد. در سال ۲۰۰۳ مطابق قوانین فدرال مبنی بر دوران گذار به بازار آزاد، هدف‌گذاری برای رسیدن به بازار عمده‌فروشی در سال ۲۰۱۱ و بازار خرده‌فروشی تا پایان سال ۲۰۱۵ صورت گرفت. نهادهای تنظیم‌گر نقش مهمی در فرایند تجدیدساختار به ویژه ایجاد و نظارت بر بازارهای عمده‎ فروشی و خرده‌فروشی ایفا کرده‌اند. کمیته ضد انحصار فدرال به عنوان نهاد تنظیم‌گر عمومی رقابت و شورای بازار به عنوان نهاد تنظیم‌گر حوزه برق مهم‌ترین نهادهای تنظیم‌گر این صنعت به شمار می‌آیند. موضوع تجدیدساختار در صنعت برق ایران نیز از اوایل دهه هشتاد، مطرح و بخشی از آن از طریق تأسیس نهادها و سازمان‌های مرتبط اجرایی شده است.

آشنایی با تجربیات روسیه در حوزه:

۱-سازوکارهای توسعه رقابت صنعت برق،

۲-معرفی نهادها و بازیگران مؤثر و

۳-چگونگی گذار موفقیت آمیز از وضعیت انحصاری به رقابتی،

خواهد توانست راهکارهای سیاستی موثری در حوزه تجدیدساختار صنعت برق ایران برای مدیران، کارشناسان و علاقمندان حوزه سیاست‌گذاری انرژی به ارمغان آورد.

وبینار «آشنایی با ساختار صنعت برق روسیه با تمرکز بر جایگاه تنظیم‌گری» در دو روز سه شنبه و چهارشنبه مورخ 11 و 12 آبان‌ماه 1400 به مدت حدود 14 ساعت با مشارکت مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، مدیریت شبکه برق ایران، سندیکای شرکت‌های تولید‌کننده برق و اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع ایران برگزار شد. دوره مذکور به زبان روسی توسط آقای ولادیمیر کمیسارف، مدیر آموزش مرکز آموزشی شورای بازار (برق) روسیه و ترجمه ‌همزمان آن به فارسی صورت گرفت.

وزارت نیرو، اعضای شورای رقابت، اعضای هیأت تنظیم بازار برق ایران، مدیران و کارشناسان مرکز ملی رقابت، شرکت مدیریت شبکه برق ایران و فعالین شرکت‌های نیروگاهی، انتقال و توزیع، مخاطبین اصلی این دوره به شمار می‌آمدند که مشارکت بسیار خوبی نیز در این دوره داشتند.

در این جلسه مجازی، ضمن بررسی ساختار برق روسیه به مباحث مهم نظیر معرفی مهم‌ترین نهادهای حاکمیتی حوزه برق و تقسیم وظایف (سیاست­ گذاری، تنظیم­ گری، مدیریت راهبردی و تصدی گری) بین آن­ها پرداخته شد.

در این راستا، سازمان ضد انحصاری فدرال به عنوان مهم‌ترین نهاد عمومی رقابت (نظیر شورای رقابت در کشورمان) از منظر ترکیب اعضا، ساختار سازمانی و وظایف و اختیارات آن با جزئیات کامل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

 نهاد شورای بازار به عنوان مهم‌ترین نهاد تنظیم‌گر بخش برق و نحوه ارتباط آن با سازمان ضد انحصار فدرال و نیز جایگاه آن در تنظیم‌گری برق، نقش کمیسیون­ های بالادستی وزارت انرژی، وزارت اقتصاد و سازمان ضد انحصار فدرال، نظیر کمیسیون دولت برای توسعه صنعت برق زیر نظر وزیر انرژی و کمیسیون راهبرد توسعه مجموعه سوخت- انرژی و حفاظت از محیط زیست(زیر نظر رئیس­ جمهور)، برای ایجاد هماهنگی بین سیاست های کلان اتخاذ شده، از موارد مهمی بود که در این وبینار، زمان زیادی به آن اختصاص یافت.

در این وبینار به معرفی و سازوکار عملکرد بهره‌بردار بازار (مدیربازار برق) و بهره‌بردار شبکه به عنوان مهم‌ترین ارکان بازار برق روسیه نیز پرداخته شد و انواع روش‌های خرید و فروش برق در قالب قراردادهای تنظیمی، بازار روز پیش، قراردادهای دو جانبه و بازار متعادل‌ساز با جزئیات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ساز و کار بازار ظرفیت برای احداث ظرفیت جدید نیروگاهی در کشور روسیه که در حال حاضر حدود 30 هزار مگاوات ظرفیت مازاد نیروگاهی دارد از مواردی است که جهت کمک به رفع مشکل کمبود ظرفیت نیروگاهی در پیک شبکه برق  کشور می توان از آن بهره برد.

بخش دیگر این وبینار به معرفی روش­های تنظیم بخش­های دارای انحصار طبیعی در صنعت برق روسیه، اختصاص داشت. روش تنظیم دارایی­ های پایه (Regulatory asset base)، روش شاخص گذاری بلند مدت درآمد ناخالص و روش شاخص هزینه ­های مرجع (روش مقایسه ­ای) از جمله روش هایی هستند که بخش ­های دارای انحصار در صنعت برق روسیه (سازمان های شبکه برق منطقه­ ای، کلیه شرکت ­ها در مناطق غیر قیمتی) توسط آن­ها تنظیم می­شوند.

تعرفه‌گذاری به ویژه در حوزه قیمت‌های تنظیمی و انواع روش‌های محاسبه آن و نقش هر یک از دستگاه‌های دولتی نظیر سازمان ضد انحصاری فدرال، وزارت انرژی و وزارت اقتصاد در تدوین آن، از دیگر موارد مهمی بود که در این وبینار مجازی به آن پرداخته شد.

در ایران از حدود 10 سال قبل، موضوع تجدیدساختار صنعت برق و ایجاد نهادهای تنظیم‌گر بخشی توسط شورای رقابت به موجب ماده 59 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی مطرح شده و هنوز این مهم، با موانع زیادی روبرو است. برگزاری این قبیل وبینارها، می‌تواند ضمن آشنایی سیاست‌گذاران با تجربه‌ی کشورهای مختلف در زمینه ایجاد چنین نهادهایی، راهکارهای سیاستی قابل اجرایی به ارمغان آورد.