آب شیرین یک منبع طبیعی کمیاب و حیاتی است که انسان به طور مستمر در هر زمان و مکان به آن نیاز دارد. آب همچنین یک کالای با ارزش و غیرقابل جایگزین در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها است و نقش محوری در آمایش سرزمین بر عهده داشته و زیرساخت توسعه سایر بخش‌ها می‌باشد. آب یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در حفظ تعادل و پایداری اکوسیستم و محیط زیست است.
در دنیای امروز به علت محدود بودن منابع آب شیرین سطحی، استفاده از منابع آب‌زیرزمینی بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز برای مصارف کشاورزی، شرب و صنعت را در دسترس قرار می‌دهد. آب زیرزمینی در حدود 30% از منابع آب شیرین دنیا را تشکیل می‌دهد.
     

     از طرفی مطالعات انجام شده نیز بحران آبی را برای سال‌های آینده به ویژه برای مناطق گرم و خشک زمین به صورت جدی‌تری نشان می‌دهد.
کشور ایران در کمربند خشکی بر روی کره زمین قرار دارد. میزان متوسط بارندگی کشور حدود یک سوم متوسط جهانی و پتانسیل تبخیر آن نیز سه برابر پتانسیل جهانی است. کمبود بارندگی و توزیع بسیار متغیر آن از یک طرف و بالا بودن میزان پتانسیل تبخیر باعث گردیده که منابع آب تجدیدشونده کشور بسیارکم و کشور ما در گروه کشورهای خشک و نیمه‌خشک جهان قرار گیرد. به دنبال آن فشار بسیار زیادی به منابع آب‌زیرزمینی به منظور جبران کاهش منابع آب به علت گسترش عوامل مصرف (صنعت و کشاورزی) و خشکسالی‌های پی‌ در پی وارد می‌شود.

     کمبود بارندگی و توزیع بسیار متغیر آن از یک طرف و بالا بودن میزان پتانسیل تبخیر باعث گردیده که منابع آب تجدیدشونده کشور بسیارکم و کشور ما در گروه کشورهای خشک و نیمه خشک جهان قرار گیرد. در نتیجه تأمین آب مورد نیاز بدون ایجاد تاسیسات ذخیره، کنترل، توزیع آب و انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان مقدور نمی‌باشد و این خود به تنهایی اهمیت این ماده حیاتی را نشان می‌دهد.

     با توجه به اهمیت منابع آب‌زیرزمینی در تأمین آب و پیشرفت روش‌های اکتشاف و استخراج این منابع در نیم‌قرن گذشته، دسترسی آسان به چاه‌های پمپاژ باعث افزایش انفجاری استفاده از آب‌های زیرزمینی برای مصارف شهری، صنعتی و کشاورزی شده است. از دید جهانی، مجموع برداشت از آبخوان های زیرزمینی در سال 2000 برابر 750 تا 800 کیلومتر مکعب بوده است  که عمده آن به مصرف کشاورزی و صنعت رسیده است. در بعضی آبخوان‌های آب‌زیرزمینی به دنبال افت شدید تراز آب، آبدهی چاه‌ها با کاهش شدید مواجه شده‌اند و هزینه بهره‌برداری از چاه‌ها افزایش پیدا کرده است. همچنین کیفیت آبخوان کاهش و زمین به طور برگشت ناپذیری نشست کرده است.

     نتیجه برداشت بی‌رویه از منابع آب‌زیرزمینی موجب گردیده که میزان افت سالیانه سطح آب سفره‌های زیرزمینی در برخی از دشت‌های کشور به بیش از 1 تا 3 متر در سال برسد. بر اساس آخرین آمار شرکت مدیریت منابع ایران از 609 دشت آبرفتی کشور، 390 دشت از نظر برداشت آب ممنوعه اعلام شده است. یعنی در این دشت‌ها بهره‌برداری از منابع آب‌زیرزمینی بیش از پتانسیل تجدیدپذیر بوده و این امر موجب افت سطح آب‌زیرزمینـی در آن دشت گردیده و به طور طبیعی امکان بازگشت به سطح ایستابی وجود ندارد. پیامدهای بهم خوردن تعادل و برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی باعث بروز پدیده‌هایی نظیر فرونشست دشت در برگیرنده آبخوان، افت کیفیت آب‌های زیرزمینی، آلودگی آبخوان های کشور در اثر انتقال منابع آلاینده به آب زیرزمینی و انتقال آب شور آبخوان‌ها به سطح خاک خواهد شد و در نهایت افت سطح آب زیرزمینی، کاهش عملکرد و بیابانی شدن را در پی خواهد داشت. اگر چنانچه نتوان در یک بازه زمانی مناسب، سفره را احیاء نمود، نتیجه‌ای جز شوری شدید و غیرقابل مصرف بودن آب و یا مرگ چاه و در نتیجه پدیده مهاجرت به بار نخواهد آمد.

     با توجه به مشکلات موجود در مدیریت منابع آب زیرزمینی کشور، علاوه بر اقدامات موثری در زمینه مدیریت تقاضا، یافتن منابع جدید آب زیرزمینی و کنترل برداشت از منابع آب حاضر و روش‌های احیاء منابع آب از دست رفته می‌تواند تا حد زیادی به مدیریت منابع آب زیرزمینی کمک کند.

دریافت فایل کامل گزارش